هویت شناسی حضرت ام کلثوم سلام الله علیه

آیا حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها دختری به نام ام کلثوم داشته اند؟

چهارمین فرزند مولای متقیان از صدیقه طاهره حضرت فاطمه زهرا حضرت ام کلثوم می باشد.

ترتیب فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها به شرح زیر است:

۱-امام حسن مجتبی؛۲-امام حسین سید الشهدا؛۳-حضرت زینب کبری؛۴-حضرت ام کلثوم صلوات الله علیهم اجمعین(۱)

مشهور در تاریخ تولد حضرت زینب سال ششم هجرت(۲) ولی نظر دقیقتر سال پنجم هجرت می باشد.(۳)

میلاد مسعود حضرت ام کلثوم بدون تردید در عصر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و در حیات پیامبر عظیم الشان اسلام اتفاق افتاده است.(۴)

ذهبی گفته : ولادت ایشان در حدود سال ششم هجری بوده (۵) برخی سال ششم (۶) و برخی دیگر سال هفتم را برگیزده اند . (۷) ولی سال چهارم نیز نقل شده است. (۸)

اکثر مورخان حضرت زینب علیها السلام را بزرگترین دختر حضرت فاطمه علیها السلام دانسته اند ، جز اینکه ما مطیری(۹) می نویسد:

اکبر بناته ام کلثوم؛ بزرگترین دختران امیرالمؤمنین علیه السلام ام کلثوم می باشد. (۱۰)

و در ادامه می نویسد : آن عده از دختران امیرالمؤمنین علیه السلام که نسلشان ادامه یافت : ام کلثوم،زینب و ... می باشد.(۱۱)

در ادامه گوشه ای از وجود حضور ایشان در منابع و کتابهای  اهل سنت و شیعه در موقعیت های مختلف تاریخی می آید:
 

هفتمین روز تولد ام کلثوم علیها السلام

مالک بن انس ، پیشوای مالکی ها ، بدون واسطه از امام صادق علیه السلام ،از پدر بزرگوارش امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود :

وَزَنَتْ فاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ الله صَلّی الله عَلیهِ و آلِهِ وَ سَلَّمْ شَعْرَ حَسَنٍ وَ حُسَیْنٍ وَ زَیْنَبَ وَ أُمَّ کُلْثُومٍ ، فَتَصَدَّقَتْ بِزِنَةِ ذلِکِ فِضَّةً ؛

حضرت فاطمه دختر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم ،موی سر حسن و حسین و زینب و ام کلثوم را وزن کرد و به وزن آن نقره صدقه داد. (۱۲)

ذهبی نیز از امام صادق علیه السلام ، از پدر بزرگوارش روایت کرده که حضرت فاطمه سلام الله علیه و آله و سلم موی سر حسن ، حسین و ام کلثوم را وزن کرد و هم وزنش نقره صدقه داد. (۱۳)
 

ام کلثوم در محاصره دشمن

نخستین مورد از محاصره ایشان در محاصره دشمن در بایگانی تاریخ هنگامه تهاجم به خانه وحی می باشد.

در ضمن یک حدیث طولانی مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام از سرنوشت دو بت بزرگ قریش ، در هنگامه ظهور خبر می دهد ، می فرماید :

«سپس آنها را با هیزم همان آتشی که در خانه ام افروختند،تا مرا و فاطمه دخت پیامبر خدا را ، دو فرزندم حسن و حسین را و دو دخترم زینب و ام کلثوم را بسوزانند ،طعمه حریق نموده ،خاکسترشان را به دریا می ریزند.(۱۴) »
 

در خانه مهاجر و انصار

مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام پس از غصب خلافت ، شبها حضرت زهرا سلام الله علیها را بر مرکبی سوار کرده و به در خانه انصار می برد و از آنها استمداد می جست.

آنها می گفتند، اگر پیش از بیعت فلانی این مطلب را برای ما بازگو می کردید ، هرگز ما با دیگری بیعت نمی کردیم .

مولای متقیان می فرمود : آیا جنازه پیامبر را روی زمین رها کرده ، به جنگ قدرت می پرداختم ؟!(۱۵)

در این دیدارهای شبانه حضرت ام کلثوم نیز در کنار امام حسن ، امام حسین و حضرت زینب ؛پدر بزرگوار و مادر مکرمه اش را همراهی می کرد. (۱۶)
 

در مراسم تشییع مادر

در مراسم تشییع نیز جز امیر مؤمنان ، امام حسن ،امام حسین ،زینب ، ام کلثوم، فضه خادمه و اسماء بنت عمیس کسی شرکت نکرد ، زیرا خود وصیت کرده بود که احدی از افرادی که پیمان رسول خدا را در حق امیرمؤمنان شکسته اند ، بر پیکر من نماز نخوانند.(۱۷)
 

بهترین گزینه

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روزی نگاهی به فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام و نگاهی به فرزندان جناب جعفر طیار نمودند و فرمودند :

بَناتُنا لِبَنینا وَ بَنُونا لِبَناتِنا ؛ دختران ما برای پسران ما و پسران ما برای دختران ماست.(۱۸)

از این رهگذر هنگامی که حضرت زینب و حضرت ام کلثوم به سن ازدواج رسیدند ، هر خواستگاری برای این دو دختر شایسته دودمان امامت آمد ، جواب منفی شنید ، جز فرزندان جناب جعفر ، که مولای متقیان فرزند دلبندش حضرت زینب را به عبدالله بن جعفر و حضرت ام کلثوم را به عون بن جعفر تزویج نمود.

از این رهگذر هنگامی که خلیفه دوم از حضرت ام کلثوم خواستگاری کرد ، مولای متقیان فرمود:

اِنَّما حَبَسْتُ بَناتی عَلی بَنی جَعْفَرَ ؛ من دخترانم را برای پسران جعفر اختصاص داده ام .(۱۹)

خلیفه گفت : چون از پیامبر شنیدم که فرمود :جز سبب و نسب من هر سبب و نسبی در روز قیامت منقطع است ،من به این ازدواج اصرار دارم.

امیرمؤمنان فرمود :اَعْدَدْتُها لِاِبْنِ اَخی جَعْفَر؛ من او را برای پسر برادرم - جعفر - مهیا کردم.  (۲۰)

خلیفه گفت : او را به من تزویج کن ، به خدا سوگند هرگز احدی چون من از او مراقبت نمی کند.

امیر مونان فرمود : اِنّی اَرْصُدُها لِاِبْنِ اَخی جَعْفَر ؛ من او را برای پسر برادرم جعفر رصد می کنم. (۲۱)

خلیفه گفت : به خدا سوگند اگر ام کلثوم را به من تزویج نکند ، او را خواهم کشت.

امیر مؤمنان فرمود : من می دانم که این کار برای ایشان میسر نخواهد شد و من هرگز درخواست او را نخواهم پذیرفت.(۲۲)

آنگاه حضرت را تهدید کرد که تهمت سرقت می زنم و دستش را می برم ، این نیز مؤثر واقع نشد. (۲۳)

بر فراز منبر گفت ک اگر یکی از اصحاب پیامبر زنای محصنه کرده باشد ، خلیفه بر آن اطلاع یافته باشد و هیچ شاهد دیگری نداشته باشد ، تکلیف چیست ؟ مردم گفتند : خلیفه به علم خود عمل کند.

چون از منبر پایین آمد به عباس گفت : به علی خبر بده که اگر امتناع کند ، من به خدا این کار انجام می دهم .(۲۴)

امیرمؤمنان در برابر تهدیدها خم به ابرو نیاورد و حضرت ام کلثوم را به عون بن جعفر تزویج نمود. (۲۵)
 

همسری شایسته

عون بن جعفر ، همسر ام کلثوم ، فرزند جناب جعفر طیار ، برادرزاده بزرگوار امیرمؤمنان علیه السلام بود،که مردی فرهیخته و همسری شایسته بود.

جناب جعفر با همسرش أسماء بنت عمیس به سرزمین حبشه مهاجرت نمود، و با این هجرت خود گام مهمی در نشر آیین اسلام در آن سامان برداشت ، نجاشی را با معارف اسلام آشنا نمود ، پایگاه امنی برای امت اسلامی در بیرون از تیررس قریش فراهم نمود.(۲۶)

خداوند در سرزمین حبشه به او سه فرزند ،به نام های :عبدالله ، عون و محمد عنایت فرمود .(۲۷)

عبدالله همسر حضرت زینب و عون همسر حضرت ام کلثوم بودند.

بر اساس گزینش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود: دختران ما از برای پسران ماست . (۲۸)

امیرمؤمنان علیه السلام ،عبدالله را برای همسری حضرت زینب و عون را برای همسری حضرت ام کلثوم برگزید.

عبدالله از چهره های برجسته بنی هاشم بود و بعد از امام حسن و امام حسین علیها السلام با سخاوت ترین فرد خاندان بود.

عون و محمد هر دو در کربلا به شهادت رسیدند.(۲۹)

پس از شهادت جناب جعفر در جنگ موته پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به خانه جعفر تشریف فرما شد ، به أسماء بنت عمیس تسلیت گفتند و فرزندان جعفر را مورد تفقد قرار دادند.

روز سوم شهادت جعفر ف پیامبر اکرم سلمانی خواستند و امر کردند که سرهای فرزندان جعفر را بتراشند ،آنگاه دست محمد را در دست گرفتند و فرمودند :

هذا شَبیهُ عَمِّنا اَبی طالِبٍ ؛ این شبیه عموی ما حضرت ابو طالب است.

و در مورد عون فرمودند :هذا شَبیهُ اَبیهِ خَلقاً وَ خُلقاً ؛ این شبیه پدرش در سیرت و صورت می باشد ؛(۳۰)

ابن اثیر از عبدالله بن جعفر روایت کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به عون فرمود :

أَشْبَهْتَ خَلْقی وَ خُلْقی ؛ تو در سیرت و صورت شبیه من هستی.(۳۱)

سپس می گوید: پیامبر این جمله را در مورد پدرش جعفر طیار فرموده است.(۳۲)

ابن حجر این جمله را از ابن اثیر نقل کرده و بر آن تعلیقه زده می نویسد : حدیث : و اما عون فشبیه خَلقی و خُلقی، سندش صحیح است و این که ابن اثیر خیال کرده که در آن نقل اشتباه شده ، آن طور نیست ،بلکه هر دو حدیث صحیح است و هر دو از کسانی هستند که شبیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بودند.(۳۳)

این تعبیر رسول اکرم بسیار تعبیر بلندی است، زیرا شباهت ظاهری به رسول خدا یک فضیلت است ، ولی شباهت اخلاقی به آن حضرت اهمیت ویژه ای دارد و این تعبیر فقط در مورد افراد خاصی آمده است ، که از آن جمله است :

۱- عون

۲-حضرت علی اکبر

۳-حضرت بقیة الله ارواحنا فداه .

مخصوصا که ابن حجر بر صحیح بودن سند آن تاکید کرده است.(۳۴)

روایت ابن مهنا نیز آن را تایید می کند ، زیرا در نقل او آمده است که او شبیه پدرش می باشد در سیرت و صورت.(۳۵)

با توجه به این که جناب جعفر در سیرت و صورت شبیه پیامبر بود، اگر عون شبیه پدرش باشد ، در نتیجه شبیه پیامبر نیز خواهد بود.
 

فرزندان ام کلثوم

یکی از صدها موردی که سیره نویسان و تاریخ نگاران به حضرت ام کلثوم ستم کرده اند ، در مورد فرزند یا فرزندان ایشان می باشد.

دولابی دو فرزند به نام : زید و رقیه از عمر بن خطاب نقل کرده (۳۶) با توجه به افسانه بودن این ازدواج ، آنها منتفی می شوند.(۳۷)

دولابی همچنین دختری به نام : «نبته»برای حضرت ام کلثوم نوشته ،جز اینکه می نویسد :پس از عون بین جعفر ،محمد بن جعفر با ام کلثوم ازدواج کرد و ام کلثوم دختری به نام : «نبته»برای او آورد.(۳۸)

عون و محمد هر دو در کربلا شهید شدند و در نتیجه این مطلب نیز از ریشه بی اساس می باشد، چون بعد از عون ،محمد در قید حیات نبود.

مسور یا مساور که به عنوان فرزند عون در تاریخ ثبت (۳۹) شده تصریح نشده که مادرشان حضرت ام کلثوم می باشد یا نه.

ولی مامطیری تصریح کرده که حضرت ام کلثوم فرزند داشته و نسلش ادامه یافته است.(۴۰)

پینوشت
۱-سبط ابن جوزی ،تذکرةالخواص ج ۱ ، ص ۶۶۱
۲-قزوینی،زینب الکبری من المهد الی اللهد،ص ۳۱
۳-نقدی،زینبالکبری،ص ۳۳
۴-ابن حجر،الاصابه ،ج ۸ ، ص ۲۷۵ ؛ابن اثیر ،اسد الغالبه ، ج ۵ ،ص ۶۱۴
۵-دخیل ، اعلام النساء ، ص ۱۰ ؛ شاکری ، العقیلة و الفواطم ، ص ۷۴
۶-بحرانی ، عوالم العلوم ، ج ۱۱ ، قسم دوم ، ص ۹۸۴
۷-همان
۸-کاشی ، فی رحاب محمد و اهل بیته ، ص ۴۲
۹-ما مطیر،نام شهرکی در ناحیه مازندران ، در نزدیکی شهر آمل می باشد(یاقوت ، معجم البلدان ، ج ۵ ، ص ۴۴ )
۱۰-ما مطیری ، نزهة الابصار ، ص ۱۴۳
۱۱- همان ، ص ۱۴۵
۱۲-امام مالک ، الموطا ، ج ۲ ، ص ۵۰۱ ، کتاب العقیقة ، ح ۲
۱۳- ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ، ج ۳ ، ص ۲۴۹
۱۴-دیلمی ، ارشاد القلوب ، ج ۲ ، ص ۲۸۶
۱۵-ابن قتیبه ، الامامة و السیاسة ، ج ۱ ، ص ۱۹
۱۶- علامه مجلسی ، بحار الانوار ، ج ۵۳ ، ص ۱۹
۱۷-همان ، ص ۳۴۸
۱۸-شیخ صدوق ، من لا یحضره الفقیه ، ج ۳ ، ص ۲۴۹
۱۹-ابن حجر ، الاصابة ، ج ۸ ف ص ۲۷۶
۲۰-سمهودی ، الاشراف ، ص ۱۴۶
۲۱-احمد حنبل ، فضائل الصحابة ، ج ۲ ، ص ۷۷۵
۲۲-ابوالقاسم کوفی ، الاستغاثه ، ج ۱ ، ص ۷۸
۲۳-کلینی ، کافی، ج ۵ ، ص ۳۴۶
۲۴-بیاضی، الصراط المستقیم ، ج ۳ ف ص ۱۳۰
۲۵-مامقانی ، تنقیح المقال ، ج ۲ ، ص ۳۵۵ ، چاپ سنگی
۲۶-ذهبی، سیر اعلام النبلاء ، ج ۱ ، ص ۲۰۶
۲۷-همان ، ج ۳ ، ص ۴۵۷
۲۸-شیخ صدوق ، من لایحضره الفقیه ، ج ۳ ، ص ۳۶۳
۲۹-ابن مهنا ، عمده الطالب، ص ۳۶
۳۰-همان
۳۱-ابن اثیر ، اسد الغالبة ، ج ۴ ، ص ۱۵۷
۳۲-همان
۳۳-ابن حجر ، الاصابة ، ج ۵ ، ص ۴۴
۳۴-همان
۳۵-ابن مهنا ، عمدة الطالب ، ص ۳۶
۳۶-دولابی، الذریة  الطاهرة ، ص ۱۶۴ ، ح ۲۱۹
۳۷-البته عمر پسری به نام زید از همسرش امکلثوم بنت جرول داشتِ[تاریخ طبری ، ج ۳ ، ص ۵۷۶]
۳۸-دولابی ، همان ، ص ۱۶۳ ، ح ۲۱۸
۳۹-ابن مهنا ، عمدة الطالب ، ص ۳۷   و   ابوالفرج ، مقاتل الطالبین ، ص ۱۴۶
۴۰-مامطیری،نزهةالابصار ، ص ۱۴۵.


منبع: سایت عصر شیعه